Suplementy i ich rola w prawidłowej diecie człowieka

Rola produktów wzbogaconych i suplementów diety w dostarczaniu witamin i składników mineralnych jest istotna, a z analizy rynku wynika, że będzie się jeszcze zwiększała. W tym kontekście należy zdecydowanie podkreślić potrzebę właściwego planowania jadłospisów, aby ich urozmaicona forma nie wprowadzała nadmiaru energii, a dostarczała odpowiednią ilość makro- mikroskładników. Żywność jest złożonym medium, które działa kompleksowo i jest bardziej efektywne w uzyskiwaniu prozdrowotnych efektów niż stosowanie suplementów diety. Suplementy diety mogą mieć jednak zastosowanie w żywieniu w niektórych stanach fizjologicznych, w pewnych okresach czasowych, uzupełniając niezbędne witaminy i składniki mineralne, ale powinny być starannie dobrane pod względem składu do aktualnego zapotrzebowania stosującej je osoby. Istotną rolę mogą spełniać produkty wzbogacane, które stają się dobrym źródłem danego składnika, a równocześnie – jako produkty spożywcze o typowej formie i nieco zmodyfikowanym składzie – na ogół nie powodują jego nadmiernego spożycia. Ważne jest, aby dzienne pobranie witamin i składników mineralnych ze wszystkich źródeł (tradycyjna dieta, produkty wzbogacane, suplementy diety) było zbilansowane i nie przekraczało tolerowanego dziennego pobrania. Więcej poniżej!

W typowych warunkach życia odpowiednia i zróżni­cowana dieta dostarcza wszystkich niezbędnych składni­ków odżywczych dla prawidłowego rozwoju i zachowania zdrowia. Również ustalenia Międzynarodowej Konferencji Żywieniowej odbywającej się w 1992 r. w Rzymie okre­ślały, że niedobory składników odżywczych można elimi­nować przede wszystkim przez spożywanie urozmaiconej diety, a także drogą wzbogacania żywności w brakujące składniki odżywcze i tylko w niektórych przypadkach po­przez stosowanie okresowo suplementów diety.

Produkty spożywcze ja­ko złożone chemicznie media niosą ze sobą szereg nie­zbędnych składników odżywczych. Jak wskazują auto­rzy mogą również, w przypadkach braku przestrzegania zasad higieny, być przyczyną zatruć pokarmowych oraz wnosić liczne zanieczyszczenia, a także związki tok­syczne. Całość tych zagadnień składa się na ogólne po­jęcie bezpieczeństwa żywności.

Aktualne badania dotyczące pokrycia zapotrzebowa­nia na poszczególne składniki odżywcze wykazują, że idealna sytuacja zaspokojenia potrzeb żywieniowych przez wszystkie grupy populacyjne nie zostaje osiągnięta dla wszystkich witamin i składników mineralnych nawet w krajach europejskich. Pewne niedobory składników odżywczych, aczkolwiek niezbyt częste, są obserwowa­ne również w Unii Europejskiej. Zmiany sytuacji socjo-ekonomicznej i stylu życia doprowadziły do zmiany zwy­czajów żywieniowych oraz wpłynęły na zmianę zapo­trzebowania na poszczególne składniki. Dodatkowo rozwój wiedzy naukowej wskazuje, że zawartość niektó­rych składników w diecie powinna być wyższa niż wska­zują aktualne zalecenia, z uwagi na ich działanie ochronne w odniesieniu do chorób cywilizacyjnych.

Również sytuacja epidemiologiczna w Polsce wskazuje na występowanie znaczącej liczby przypadków chorób związanych z nieodpowiednim stylem życia i wadliwym żywieniem. Dotyczy to m.in. otyłości, chorób układu krążenia i nowotworów. Jednym z kierunków’ w dążeniu do zmniejszania ryzyka występowania chorób cywiliza­cyjnych jest poprawa modelu żywienia.

Współczesny człowiek ma mało ruchu, lubi jeść, ma zatem tendencje do nadwagi. Z tego względu powinien ograniczyć spożywaną energię. W diecie o obniżonej wartości energetycznej występują trudności w pokryciu zapotrzebowania na mikro- i makroskładniki, które mu­szą być dodatkowo dostarczane. W tym celu mogą być stosowane zarówno produkty wzbogacane, jak i suple­menty diety, jednakże należy pamiętać, że podstawowym celem musi pozostać stosowanie urozmaiconej i zbilanso­wanej diety.

Również w niektórych stanach fizjologicznych, ta­kich jak: ciąża, laktacja, rekonwalescencja, lub w czasie znacznego wysiłku fizycznego, a także zależnie od pory roku np. okres zimowo-wiosenny, występuje zwiększenie zapotrzebowania na składniki odżywcze i wówczas mo­że zachodzić potrzeba ich uzupełniania w diecie poprzez wprowadzanie produktów wzbogaconych lub suplementów diety.

Z uwagi na możliwe problemy z zaspokojeniem po­trzeb żywieniowych, występujące częściej w omawia­nych grupach, uzupełnianie diety sugerowane jest prze­ważnie w przypadku dzieci i młodzieży, kobiet w ciąży, ludzi starszych (o obniżonej przyswajalności witamin i składników mineralnych oraz spożywających mniej żywności), osób stosujących diety specjalne np. wegeta­riańskie, odchudzające itp., osób biorących leki, zwłasz­cza antybiotyki oraz palaczy. Suplementacja zalecana jest również sportowcom i osobom ciężko pracującym fizycznie o wysokim wzroście i dużej masie ciała, ze względu na szczególnie duże zapotrzebowanie na skład­niki odżywcze, Inną grupą wymagającą powszechnej suplementacji są kobiety w wieku rozrodczym, dla któ­rych sformułowano zalecenia wynikające z prowadzenia w Polsce pierwotnej profilaktyki wad cewy nerwowej. Zalecenia te określają, iż każda kobieta w wieku rozrod­czym mogąca zajść w ciążę powinna spożywać dodat­kowo 0,4 mg kwasu foliowego dziennie w formie su­plementów lub z żywności wzbogacanej.

Jako że witaminy są najbardziej wrażliwymi składnikami naszego pożywienia i ulegają największym stratom podczas przetwarzania żywności, ich dodatek do wybranych produktów spożywczych lub spożywanie w odpo­wiednich ilościach suplementów może mieć korzystny efekt prozdrowotny. Natomiast wzbogacanie żywności w składniki mineralne należy traktować z dużą ostrożno­ścią, ze względu na możliwość wystąpienia niekorzyst­nych dla zdrowia interakcji i zaburzeń w gospodarce mineralnej w organizmie. Z tego względu również za­wartość składników mineralnych w suplementach diety powinna być rozważnie dobrana.

Niezwykle aktualną kwestią staje się w tym kontekście analiza korzyści i zagrożeń wynikających ze stosowania suplementacji diety oraz wzbogacania żywności .Bezpieczny zakres spożycia witamin i składników mineralnych Zarówno niedobory, jak i nadmierne spożycie po­szczególnych składników powoduje pojawienie się okre­ślonych efektów ubocznych lub nawet zmian chorobo­wych. Z tego względu poza wartościami zalecanymi dla wielu witamin i składników mineralnych wyznaczono również górny tolerowany (bezpieczny) poziom spoży­cia (upper tolerable safe level of intake) określany skró­towo jako UL. Pomiędzy wartością zalecaną a UL znaj­duje się strefa bezpiecznego spożycia danego składnika.

Rozpatrując kwestie bezpieczeństwa należy również zwrócić uwagę na zalecenia prewencyjne Polskiej Komi­sji ds. Kontroli Zaburzeń z Niedoboru Jodu i Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego. Podkreślają one, że przed rozpoczęciem podawania preparatów za­wierających jod należy, szczególnie u kobiet w ciąży, sprawdzić stężenie jodu w moczu z uwagi na ryzyko wystąpienia tyreotoksykozy indukowanej jodem u osób należących do grup ryzyka, tj. z autonomicznym guz­kiem tarczycy lub subklinicznymi formami choroby Graves-Basedowa. Inną ważną kwestią z punktu widzenia bezpieczeń­stwa jest fakt, że zawartość kwasu foliowego w suple­mentach dochodzi do 1 mg, czyli dawki równej UL, co prowadzić może do maskowania niedoborów witaminy Bn, zwłaszcza u osób starszych, a w związku z tym do nasilania się niekorzystnych objawów neurologicznych.